Afbeelding 3.25
| Raamharp |
Ezel met een prachtige harp of psalter. Dat is niet helemaal goed te zien. Het is een reli‘f aan de St.Pierre de la Tour in Aulnay-de-Saintonge, Frankrijk. Het dateert uit de 12e eeuw AD.
Afbeelding 3.01 Rotstekening uit Megiddo in het oude Kanaänitische Israel. Dit is het oudste voorbeeld van een raamharp, hoewel de aansluiting van zuil aan hals niet helemaal te zien is. De vorm is anders dan van de voorgaande boog- en hoekharp. De datering is geschat op 3000 VC. |
Afbeelding 3.02 Marmeren beeld van de Cycladen, een eilandengroep bij Griekenland. Bij opgravingen op één van de eilanden, Keros, is deze harpspeler gevonden. Het is waarschijnlijk een grafgift. Er zijn meer beeldjes gevonden van een fluitspeler en figuren zonder instrumenten, maar met allemaal dezelfde houding van het hoofd, schuin naar boven. De harp is een raamharp hoewel daar eerst aan getwijfeld werd. Men ging er tot deze vondst van uit dat de raamharp een Europese uitvinding was. Het beeldje is van ca 2200 VC en bevindt zich nu in het National museum in Athene. |
Afbeelding 3.03 Marmeren beeld van Thera / Santorini, één van de eilanden van de Cycladen bij Griekenland. De klankkast loopt van horizontaal iets naar boven voor de aansluiting bij de snaardragende hals De zuil heeft een versiering bij de aansluiting op de hals. Het is waarschijnlijk een grafgift. De datering is ca 2200 VC. Het bevindt zich in het Getty Museum, LA, USA. |
Afbeelding 3.04 Afbeelding 3.04Trigonon op een Griekse vaas. Het is een bruiloftscene met Eros' vliegende hulde. De bespeelster heeft de zuil tegen zich aan. De klankkast is de dikkere schuine zijde. De vaas dateert van ca 430 VC en is nu in het Metropolitan Museum in New York. |
Afbeelding 3.05 Zegelsteen in een ring uit de werkplaats van Dexamenos. Deze harp wordt Trigonon genoemd omdat hij als een zuivere driehoek is gebouwd. De werkelijke grootte van deze zegelring is 23 x 18 mm. De werkplaats van Dexamenos lag aan de Zwarte Zee [ten Noorden van Griekenland] waar veel Grieken woonden. Deze streek maakte in de 5e eeuw VC een bloeitijd mee. De ring bevindt zich nu in de Hermitage in St.Petersburg, Rusland. |
Afbeelding 3.06 Afdruk van de zegelsteen van afbeelding 3.05. Hier is het snijwerk beter op te zien. Het is uiterst fijn gedaan, in aanmerking genomen dat het een grote vergroting van het origineel is. |
Afbeelding 3.07 DE DRIEHOEKIGE TRIGONON, ZOWEL HARP ALS PSALTERVele eeuwen later, in de 9e eeuw AD zijn er weer afbeeldingen te vinden van de trigonon. De benaming 'psalter' komt samen met de harp via de vele Bijbelvertalingen te voorschijn. De vertalers van de Hebreeuwse en Griekse teksten hadden de 'Drie-eenheid' voor ogen en vertaalden instrumentennamen als kinnor, [het instrument van David], kythera, citera, psalterium en trigonon als driehoeks- of deltaharp en psalter. Waarschijnlijk door overwegend West-Europese invloed viel de keuze op de benaming 'harp' en werden zowel psalterium als lier met het woord harp vertaald.Dit is tot op de dag van vandaag zo.In de afbeeldingen is het onderscheid tussen harp en psalter te zien. Het instrument wordt een harp genoemd als je door de snaren heen kunt kijken. Dit blijkt bijvoorbeeld wanneer je beide handen van de speler ziet. Een psalter heeft dezelfde vorm als de harp. Hier kan je echter niet door de snaren heen kijken omdat de klankkast evenwijdig loopt aan de snaren. Hier is dus maar één hand te zien.De centrale figuur waar de muziek in de Bijbel om draait, is koning David die volgens de overleveringen de Psalmen had gecomponeerd. Hierdoor is de... |
Afbeelding 3.08 David krijgt van of geeft aan iemand een harp/psalter tijdens het overbrengen van de Ark des Verbonds. Het MS heet het Folchert-psalter en dateert uit 865 AD . Het bevindt zich in St.Gallen. |
Afbeelding 3.09 Het beroemde Utrecht Psalter is een getekende versie van het Boek der Psalmen. Een soort stripverhaal voor mensen die niet konden lezen. Het maakte ze wegwijs in de inhoud van de Psalmen. Het dateert uit de 9e eeuw AD en is in Frankrijk gemaakt. Het boek heet Utrecht Psalter omdat het daar in de Bibliotheek van de Rijks Universiteit onder nr. 32 bewaard wordt. Het kleine harpje/psaltertje onder de arm van één van de zangers is moeilijk te duiden, maar het heeft in ieder geval snaren. |
Afbeelding 3.10 David spelend op een psalter met een plectrum. De illustratie is gemaakt in Reims, in 870 AD maar verblijft in Rome in de San Paolo kerk. Het is een detail van een grote schildering van David omringd door zijn muzikanten. |
Afbeelding 3.11 Een Delta-harp zoals de Kerkvaders die bedacht hadden. De snaren lopen heel onlogisch van kort naar lang naar kort. De stempennen zitten op een dikke balk boven aan. Het gaat ook niet om een bespeelbaar instrument maar om het symbool van de Drie-eenheid. Deze afbeelding stelt een muzikale lofprijzing voor door David en is een scene uit een Tonarium. Het is gemaakt rond 1001 AD in Reichenau en bevindt zich nu in de Stadsbibliotheek van Bamberg, Duitsland. |
Afbeelding 3.12 Pictisch High Cross met harpende David.Ook in Schotland werd het Christendom gepredikt en met illustraties toegelicht. De grote High Crosses vol Bijbelse taferelen staan er gedeeltelijk nog. In die tijd woonden er nog geen Schotten in Oost-Schotland, maar Picten. Dit volk bewoonde Midden- en Oost -Schotland tot ze door de Schotten uit het Westen verdrongen en verjaagd waren. Deze afbeelding van de Delta-harp staat op het Cross te Monifieth en dateert uit de 9e eeuw AD. |
Afbeelding 3.13 Lijntekening van David met Delta-harp op het High Cross van Dupplin in Schotland. Van dezelfde tijd en waarschijnlijk dezelfde kunstenaar als de David van Monifieth [afb. 3.12]. Ook dit is uit de 9e eeuw AD, de tijd waarin Karel de Grote met man en macht het Christendom in zijn rijk , ongeveer heel West-Europa, invoerde. Het Cross bevindt zich nog in Dupplin. Uitvergroot: |
Afbeelding 3.14 Zeven musici met snaarinstrumenten, waarvan één met een Delta-harp of psalter. De sculptuur is uit de 2e helft van de 11e eeuw AD en bevindt zich aan de San Isisore kerk te Leon, Spanje. Deze kerk is geheel volgezet met sculpturen. De meeste mensen konden lezen noch schrijven . Het kerkvolk werd daarom via deze uitbeeldingen op de hoogte gebracht van de inhoud en betekenis van wat er in de kerken geleerd werd. |
Afbeelding 3.15 Een geïllustreerd handschrift met het Beatus [begin 1e psalm] vol vrolijke kerkvaders die met hun harpen en psalters zitten te zwaaien. Beatus betekent ook 'gelukkig'.Het bevindt zich in de kathedraal van Burgos in Asturia, en dateert uit 1086 AD. |
Afbeelding 3.16 DE ECHTE EUROPESE RAAMHARPDe oudste afbeeldingen dateren uit de 10e eeuw AD. Kenmerkend zijn de vorm van de harp met zuil, klankkast en hals, de rijkere besnaring en de stempennen die niet bovenop zitten maar buiten langs de hals.Afbeelding 3.16Daterend uit de 10e eeuw AD is dit de oudst bekende afbeelding van de Engelse harp. Hij komt voor in Caedmon's Metrical Paraphrase of Scripture History, folio 54, en bevindt zich in Oxford, MS Junius 11. De harpist is Jubal, de Bijbelse uitvinder van de muziekinstrumenten. |
Afbeelding 3.17 De oudst bekende afbeelding van de Ierse harp op het relekwiekistje van St. Mogue uit de 11e eeuw AD. Het staat in het National Museum in Dublin, Ierland. |
Afbeelding 3.18 Engelse harp met rechte hals en geknikte zuil, dikke klankkast met gaten opzij. Het zijn David met zijn vier musici, een illustratie uit een Angelsaksisch manuscript. Het dateert uit de 10de eeuw AD |
Afbeelding 3.19 David is zijn harp aan het stemmen. Een mooi bewerkt instrument met een soort aalscholver bij de aansluiting van hals en zuil. Opvallend is dat er ook stopjes in de klankbodem te zien zijn voor het steviger vastzetten van de snaren. Dit is een illustratie uit het Hunterian Psalter, MS Hunter 229, f.21v. Het bvindt zich in Glasgow University en dateert uit 1170 AD. |
Afbeelding 3.20 Harp in Noord-Franse stijl. Het beeldt een spelende David uit.Een miniatuur uit een Psalter. Het bevindt zich in het British Museum in Londen onder Add. 11639 f 117b met de toevoeging Hebrew MS. Het is een laat 13e eeuwse afbeelding. |
Afbeelding 3.21 Engelse harp, met David als bespeler.Hij is te vinden in het British Museumin Londen onder Westminster Abbey Psalter MS 2 A XXII f. 14b en dateert uit de late 12e eeuw AD. |
Afbeelding 3.22 De sculpturen aan de Romaanse kerken, vooral in Zuid-Frankrijk/Spanje en Engeland werden gemaakt om mensen te informeren over het geloof. De steenhouwers hebben zich uitgeleefd in de meest fantastische allegorie‘n zoals dit fabeldier met zijn mooie Engelse harp, uitgebeiteld op een zuil in de crypte van de kathedraal van Canterbury uit de 12 eeuw AD. Het reliëf is ter plaatse nog altijd te bewonderen. |
Afbeelding 3.23 Sculptuur aan de St. Nicholas in Barfreston, UK. Hond met harp. De harp is pas later het instrument van de engelen geworden. Eerst was het het instrument van de slechteriken. Dit reliëf is uit de 12e eeuw AD en ter plaatse te zien. |
Afbeelding 3.24 De duivel himself met een trigonon, in een tympanum van de Abdijkerk van Conques in Langedoc, Frankrijk. 'De duivel lokt de domme gelovigen de verkeerde kant op met zijn muziek'. Het is uit de 11e eeuw AD en ter plaatse te bewonderen. |
Afbeelding 3.25Ezel met een prachtige harp of psalter. Dat is niet helemaal goed te zien. Het is een reli‘f aan de St.Pierre de la Tour in Aulnay-de-Saintonge, Frankrijk. Het dateert uit de 12e eeuw AD. |
Afbeelding 3.26 Aapje met een dubbelharp of dubbelpsalter. Twee rijen snaren waarvan de ene rij waarschijnlijk anders is gestemd dan de andere. Bij psalters is dat in ieder geval gebruikelijk. Reliëf in Surgères, Frankrijk, uit de 12e eeuw. |
Afbeelding 3.27 Bokje met grote driehoeksharp/trigonon. Sculptuur aan de Notre-Dame de Beaune, Frankrijk. Ook de bok was een dier dat de 'zonde' belichaamde. Hij probeert met zijn muziek de gelovigen te verleiden. Het reliëf is ter plaatse en dateert uit de 12e eeuw AD. |
Afbeelding 3.28 Harpist[e] begeleidt Salomé bij haar dans. Een en ander in een wat 'monsterachtige' uitvoering met aapjes en zo. Sculptuur aan de San Salvador in Aragon, Spanje, daterenduit de 12e eeuw AD. De harp lijkt een grote trigonon. |
Afbeelding 3.29 Sculptuur in Palacio de los Reyes. Een ezel spelend als David brengt vals zingende gelovige op het slechte pad. Navarra, Spanje. Het dateert uit de 12e eeuw AD. |
Afbeelding 3.30 Sculptuur aan de Dom in Siponto, Itali‘. Centaur speelt op een trigonon. De centaur / manpaard figuur lijkt ook tot het gilde van de verleiders te behoren.De afbeelding dateert uit het begin van de 13e eeuw AD |
Afbeelding 3.31 Een harp of een psalter. In ieder geval twee rijen snaren en de stempennen bovenop. Bespeeld door een dwergachtige figuur. Het beeldje bevindt zich buiten aan de kerk te Artaiz, Navarra, Spanje. Het dateert uit de 12e eeuw AD. |
Afbeelding 3.32 Een van vier taferelen op de smalle kant van een Sumerische dooslier. Ezel speelt lier, jakhals ratelt met zijn sistrum en beer zingt en slaat de maat. De lier waarop dit is afgebeeld dateert van 2500 VC en bevindt zich in het Universiteits Museum in Philadelphia, USA. |
Afbeelding 3.33 Egyptische tekening op papyrus van een dierenorkestje: Aap met fluit, krokodil met luit, leeuw met lier, ezel met grote boogharp. De betekenis van deze strip is niet duidelijk maar het lijkt op een politieke spotprent. Hij dateert uit 1300 VC en bevindt zich in het Museum in Turijn, Italië. |
Afbeelding 3.34 Sumerische boogharp in een ezelsorkestje. Een verhaal van 2800 VC over koning leeuw die zich laat fteren met muziek en lekkere hapjes door zijn dierlijke onderdanen. Helemaal rechts bovenaan zie je de werkelijke aard van de leeuw. Hij doodt een gazelle maar gek genoeg wel met een mes. Verkleedpartij dus? Het is een rolzegelafdruk uit Ur. Het bevindt zich nu in het University Museum van Philadelphia, USA. |
Afbeelding 3.35 Een vroeg-gotische harp in een spotprent van Froissart, 1388, in de Kronieken van Brabant. Een varken verkleed als deftige dame op hoge hakjes. |
Afbeelding 3.36 Vroeg-gotische harp in handen van een zwijntje. Spotprent van Froissart, 1388, in de Kronieken van Brabant. |
Afbeelding 3.37 West-Europees harpje in handen van een sirene [zeemeermin] die de zeelui moet verleiden. Het is een kleine tekening in Queen Mary's Psalter uit de 14e eeuw. |
Afbeelding 3.38 West-Europees harpje in handen van een als monnik verklede aap. Ook bedoeld als verleider van de domme gelovigen. Kleine tekening in Queen Mary's Psalter uit de 14e eeuw. |
Afbeelding 3.39 Ezeltje met West-Europese harp in een Middeleeuws 'Antiphonaal voor de Feestdagen' uit 1260 AD. Het is manuscriptversiering zoals gebruikelijk in de tijd dat boeken nog met de hand werden geschreven. Het bevindt zich in de Abdij van Cambron in Bergen, Belgi‘. |
Afbeelding 3.40 Gotische fantasieharp. De afbeelding is van de Franse koning François I, uitgebeeld als koning David, 16e eeuw AD. Het is een detail uit een houtsnijwerk in de Cathédrale de Auch in Frankrijk. |
Afbeelding 3.41 Gotische harp uit Brugge, 15e eeuw AD. Illustratie van een mei-aubade waarbij de minnaar zijn lief een bloemetje brengt. De drie muzikanten begeleiden de minnaar. De verticale letters lijken muzieknoten te benoemen (harpsnaren bijvoorbeeld). |
Afbeelding 3.42 Gotische harp uit Frankrijk uit de 14e eeuw AD. De hals en de zuil van deze harp zijn van ivoor. De klankkast is bij de restauratie vernieuwd. Deze harp is te zien in het Musée du Louvre in Parijs. |
Afbeelding 3.43 Gotische harp, een illustratie in de Zwolse bijbel uit de 15e eeuw AD. De bijbel bevindt zich in het Fraterhuis te Zwolle. |
Afbeelding 3.44 Vroeg gotische harp, detail uit het missaal ‘The Resurrection’ van Henry van Chichester, 12e eeuw AD. Dit missaal bevindt zich in de John Rylands University Library van de universiteit van Manchester. |
Afbeelding 3.45 Schilderij van Rembrandt, voorstellende een musicerend gezelschap, 17e eeuw AD. De lijn van de hals van de harp is niet gebogen terwijl dat wel moet. Het is dus een fantasieharp. Dit schilderij is in bezit van het Rijksmuseum te Amsterdam. |
Afbeelding 3.46 Detail van een Saul en David-schilderij van Rembrandt, 1655-1660 AD. Het detail geeft de harpspelende David weer. De harp is afgebeeld naar een bestaand instrument, een vrij grote West-Europese raamharp. Het schilderij hangt in het Mauritshuis te Den Haag. |
Afbeelding 3.47 Illustratie uit een manuscript met portretten van profeten, 15e eeuw AD. David is links onderaan als harpspeler uitgebeeld. Dit manuscript bevindt zich in de British Library in Londen. |
Afbeelding 3.48 Gotische harp uit de 15e eeuw AD op een afbeelding van de musici Dufay en Binchois in ‘Le Champion des Dames’ van Marin Le Franc (1451 AD). De harp heeft een snavelvormige aansluiting van de zuil en de hals en een platte klankkast. Te vinden in de Bibliotheque National in Parijs. |
Afbeelding 3.49 Vroeg-gotische harp uit Engeland uit de 12e eeuw AD. De besnaring van deze harp loopt naar de zuil in plaats van naar de klankbodem. Deze sculptuur is te vinden in Salisbury Cathedral. |
Afbeelding 3.50 Gotische harp uit de 10e eeuw AD. Deze afbeelding lijkt op een feestelijk gebeuren opgevrolijkt met harp- en fluitmuziek. Deze harp is afgebeeld op een Picto-Schotse steen in Lethendy, Perthshire, Schotland. |
Afbeelding 3.51 Schotse, gotische harp uit de 17e eeuw AD. Deze sculptuur is te vinden in Hill House, Dunfermline in Schotland. |
Afbeelding 3.52 Gotische harp uit de Iona Psalter uit de 12e/13e eeuw AD. Dit is het bijbelboek Psalmen, bedoeld als zangbundel. De afbeelding stelt koning David voor. Het boek waarin deze afbeelding staat, is afkomstig uit Oxford en bevindt zich nu in de National Library of Scotland. |
Afbeelding 3.53 Brian Boru-harp uit de 15e of 16e eeuw AD. Het is de oudste nog bestaande Ierse harp, gemaakt van wilgenhout en besnaard met metalen snaren. Deze harp is ten onrechte geassocieerd met de Ierse koning Brian Boru uit de 10e eeuw AD. Deze harp bevindt zich in de bibliotheek van Trinity College in Dublin. |
Afbeelding 3.54 De Schotse Queen Mary-harp uit de 16e eeuw AD. Van deze harp wordt gezegd dat Queen Mary dit instrument aan Beatrix Gardyne, een van haar hofdames, heeft geschonken. Kenmerkend voor deze harp zijn de metalen besnaring en de klankkast die is uitgehold uit één stuk wilgenhout. Dit is een van de drie overgebleven harpen uit deze periode. De harp bevindt zich in het National Museum of Antiquities in Edinburgh. |
Afbeelding 3.55 Schotse harp, de zogenaamde Clarsach Lumanach (Lamont harp) uit de 15e/16e eeuw AD. Het is een stoer gebouwde harp met koperbeslag om zuil en boog bij elkaar te houden. Aan de hals is de karakteristieke ‘Scottish hump’ te zien. Daarmee is duidelijk dat het een schotse harp is. De harp bevindt zich in het National Museum of Antiquities in Edinburgh. |
Afbeelding 3.56 Fitzgerald-Kildare harp uit Ierland uit de 1672 AD. Deze harp met 36 snaren is zo groot dat hij op de grond moet staan om bespeeld te worden. Het instrument is rijkelijk versierd met houtsnijwerk, waaronder het wapen van de Fitzgerald-familie. De harp is speciaal voor deze familie gebouwd. De harp bevindt zich in het National Museum of Ireland in Dublin. |
Afbeelding 3.57 Iers-schotse harp te zien op een schilderij met musici aan het Deense hof, 17e eeuw AD. |